دانش زبانی

جملۀ ساده و جملۀ مرکّب

جملۀ ساده و جملۀ مرکّب:

به جمله های زیر توجّه کنید.

الف) خطوط دفاعی دشمن یکسره فروریخت.

ب) آن ها تاریخ آیندهٔ بشریت را می سازند و آیندهٔ بشریت، آیندهٔ الهی است.

پ) این ها دریادلان صف شکنی هستند که دل شیطان را از رُعب و وحشت می لرزانند.

به جملۀ «الف» که یک فعل دارد، «ساده» می گویند.

در نمونۀ دوم، دو جمله به کمک حرف پیوند «و» در کنار هم قرار گرفته اند؛ «و» مهم ترین و پرکاربردترین پیوند هم پایه ساز در زبان فارسی است؛ بدین معنا که اگر میان دو جمله بیاید، آن ها را در یک ویژگی، «هم پایه» می سازد؛ مثل کارکرد آن در نمونۀ «ب»؛ همان طور که می بینید «و» دو جملۀ ساده را به هم پیوند داده و آن ها را از نظر مستقل بودن، هم پایه قرار داده است.

پیوندهای هم پایه ساز عبارت‌اند از «و، امّا، ولی، یا، …»

جملهٔ «پ»، شامل دو جمله است که از نظر معنایی به یکدیگر وابسته اند؛ به طوری که یکی از جمله ها بدون دیگری ناقص است؛ به همین دلیل جملۀ «پ» را جملۀ «مرکّب» می نامیم.

حرف «که» پیوند وابسته ساز است و جملۀ دوم را به جملۀ وابسته تبدیل کرده است.

جملهٔ مرکّب، معمولاً از یک جملۀ پایه (هسته) و یک یا چند جملۀ پیرو (وابسته) تشکیل می شود. بخشی که پیوند وابسته ساز ندارد، «پایه» است.

پیوندهای وابسته ساز عبارت اند از: «که، تا، چون، اگر، زیرا، به طوری که، هنگامی که و ...»

جملۀ «پ» را از این دید بررسی می کنیم:

– جملۀ پایه یا هسته: این ها دریادلان صف شکنی هستند.

– جملۀ پیرو یا وابسته: (که – پیوند وابسته ساز) دل شیطان را از رعب یا وحشت می لرزانند.